Η ΑΝΕΠΙΣΗΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ

Της αρθογράφου Αϊσέ Χούρ

Από την τούρκικη 
εφημερίδα  "Ταράφ"
(14/3/2010)





Το σουηδικό κοινοβούλιο σε συνεδρίαση του στις 11-3-2010 αποδέχτηκε με ψήφους 131 έναντι 130 την διάπραξη γενοκτονίας σε βάρος Αρμενίων, Ασσύριων, Χαλδαίων και Ποντίων. Αφήνοντας για άλλο γραπτό μου τις συζητήσεις ιστορικών θεμάτων τρίτων από κοινοβούλια, αυτή την εβδομάδα θα αναφερθώ στον πιο σημαντικό από πλευράς αριθμών και πολιτικής σημασίας λαό εξ αυτών που αναφέρονται στο ψήφισμα, στους Πόντιους. Αρχίζοντας από αυτά που αναφέρει ο Μουσταφά Κεμάλ το 1927 στο Νουτούκ και μέχρι τις μέρες μας η επίσημη Τουρκική θέση είναι επανάληψη των θέσεων που εκφράστηκαν στο προπαγανδιστικό βιβλίο ¨Ποντιακό Ζήτημα¨ που τυπώθηκε το 1922 από το τυπογραφείο Εκτυπώσεων και Πληροφοριών. Εγώ θα προσπαθήσω να εκφράσω αυτά που δεν λέει η επίσημη ιστορία. Φυσικά για την αποκάλυψη όλης της αλήθειας, θα χρειαστεί να ερευνήσουμε πολύ ακόμα.

Η κοινότητα που στις πηγές αναφέρεται ως ¨Πόντιοι¨ ή ¨Ρωμιοί του Πόντου¨ και μιλάνε μια διάλεκτο των ελληνικών τα ¨Ρωμέικα¨, πιστεύεται πως είναι μια ανάμιξη των Ελλήνων που ιδρύσαν αποικίες τον 4ο π.χ. αιώνα στις ακτές της Μαύρης θάλασσας, των εκχριστιανισθέντων τον 4ο αιώνα Τζανλάρ (κλάδου του ντόπιου λαού των Γεωργιανών) των Λαζών, και των βυζαντινών οικογενειών που εγκαταστάθηκαν εδώ μετά την κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης από τους Λατίνους το 1204. Αυτές οι ομάδες μετά την ένταξη τους στην Οθωμανική κυριαρχία το 1461, και τις υποχρεωτικές ή μη μετακινήσεις και τους εθελοντικούς εξισλαμισμούς συνέχισαν να υπάρχουν. Εντέλει με βάση ετήσια αναφορά των Οθωμανών το 1914, σε μια περιοχή από τη Σαμψούντα ως την Ριζούντα ζούσαν περίπου 450 χιλιάδες Ορθόδοξοι Ρωμιοί (δηλαδή Πόντιοι). Σε μερικές περιοχές ο πληθυσμός των Ρωμιών έφτανε το 50%. Επίσης υπήρχαν ¨κρυπτοχριστιανοί¨ μουσουλμάνοι ελληνόφωνοι που χρησιμοποιούσαν το αραβικό αλφάβητο, των οποίων ο αριθμός δεν είναι ακόμη γνωστός.

Η γέννηση της μπουρζουαζίας των Ρωμιών

Από τον 15ο μέχρι το τελευταίο τέταρτο του 18ου αιώνα, το εμπόριο που γινόταν στην λεκάνη της Μαύρης θάλασσας είχε κρατηθεί στα χέρια των μουσουλμάνων. Όμως με την απόδοση εμπορικών προνομίων σε Ρωσία, Αυστρία, Αγγλία και Γαλλία, με την υπογραφή της συνθήκης Κιουτσούκ Καιναρτζή το 1774, δημιουργήθηκε μια κατάσταση σε βάρος των μουσουλμάνων. Αυτήν τη περίοδο Ρωμιοί με την υποστήριξη του Ρώσου Τσάρου με την εμπειρία χιλιάδων ετών στην κατασκευή σκαφών και στην ναυτοσύνη και με την κλίση τους στις δυτικές γλώσσες και τις διεθνείς σχέσεις, πέρασαν σε πλεονεκτική θέση σε σχέση με τους μουσουλμάνους ομότεχνους τους. Όταν χάρη στην εξέλιξη της οικονομίας από το 1830 λόγω της διάνοιξης της γραμμής Τραπεζούντας-Τεμπρίζ με την συνεργασία Αρμενίων που ήταν εγκατεστημένοι σε Οδησσό και Λάιπζιχ και των Άγγλων, με την συντόμευση της διαδρομής ανάμεσα σε Ευρώπη και κόλπο της Μπάσρας μέσω της διάνοιξης του καναλιού του Σουέζ, και με την ολοκλήρωση από τους Ρώσους της σιδηροδρομικής γραμμής Πότι-Τυφλίδας που ήθελαν έτσι να μετατρέψουν προς όφελος τους το Ευρω-ιρανικό εμπόριο, άρχισε η κάμψη και ενώ οι Μουσουλμάνοι με περιορισμένες θέσεις εργασίας και ανειδίκευτοι επέστρεφαν στα χωριά τους, οι Ρωμιοί (και οι Αρμένιοι) έμειναν στην περιοχή. Σε αυτό συνέβαλαν και το ότι τα ξένα κράτη προτιμούσαν να κάνουν δουλειές με μη μουσουλμάνους καθώς και το ότι στο σχολικό πρόγραμμα των μη μουσουλμάνων υπήρχαν μαθήματα ξένων γλωσσών και άλλων σχετικών με το εμπόριο που δικαίωναν αυτήν την επιλογή. Έτσι στο τέλος του 19ου αιώνα, στην γραμμή Σαμψούντας-Τραπεζούντας, ιδιαίτερα ο τομέας των μεταφορών, τράπεζες, ασφάλειες και εμπόριο είχε περάσει πλέον στο μονοπώλιο Αρμενίων και Ρωμιών. Δεν είναι δύσκολο να υποθέσουμε πως αυτή η κατάσταση είχε ανησυχήσει την Μουσουλμάνο-Τουρκική πλευρά.

Το Ελληνικό Κράτος και η Μεγάλη Ιδέα

Η εθνική αφύπνιση των Ρωμιών στην περιοχή του Πόντου, ήταν σχετική και με την εμφάνιση της τάξης των μπουρζουάδων και με την ανεξαρτησία που είχε κερδίσει το Ελληνικό κράτος από την Οθωμανική αυτοκρατορία το 1821. Η Ελλάδα τα εθνικά σύνορα της οποίας αναγνωρίστηκαν το 1832, περιλάμβανε την Ελληνική χερσόνησο και τις Κυκλάδες από τα νησιά του Αιγαίου. Περιοχές όπου μιλούσαν κυρίως ελληνικά όπως η Κρήτη, τα νησιά του Αιγαίου, η Ήπειρος, η Θεσσαλία, η Μακεδονία και η Θράκη παρέμειναν εντός των συνόρων της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Το μεγαλύτερο όνειρο των Ελλήνων πολιτικών του 19ου αιώνα ήταν η συγκέντρωση όλων αυτών των εδαφών σε μια αυτοκρατορία με κέντρο την Κωνσταντινούπολη (Ινστανμπούλ). Έτσι όταν οι Έλληνες εθνικιστές μιλούσαν για ¨Μικρά Ασία¨ θεωρούσαν τα εδάφη αυτά της ανατολίας ως το άλλο μισό της Ελλάδας. Διότι την ίδια περίοδο που στην Ανατολία ζούσαν 1,7 εκ. Έλληνες, ο πληθυσμός της Ελλάδας ήταν 2,6 εκ. Το σχέδιο με το όνομα Μεγάλη ιδέα τα επόμενα χρόνια αποτέλεσε το κυρίαρχο ρεύμα του Ελληνικού εθνικισμού. Οι μεγαλύτεροι υποστηρικτές αυτού του σχεδίου ήταν στην γραμμή του από το 1910 και μετά μερικές φορές πρωθυπουργού Ελευθέριου Βενιζέλου. Ο Βενιζέλος όμως ρεαλιστής στα σχέδια του, δεν επέκτεινε την Μεγάλη Ιδέα πέραν της Σαμψούντας. Εκφραστής αυτής της άποψης ήταν ο μητροπολίτης Αμάσιας και υπεύθυνος για την Σαμψούντα Γερμανός Καραβαγγέλης. Αυτή η ομάδα στα γραπτά της ιστορίας μας αναφέρονται σαν ¨Συνεργάτες¨.
Μια άλλη άποψη που παρέμεινε κυρίως μέσα στην ιεραρχία και υπό κάποια έννοια αντιπολιτευόμενη στην προηγούμενη, ήταν αυτή που στόχευε στην υπό την ηγεσία του Ορθόδοξου Πατριαρχείου επανίδρυση του Βυζαντίου. Το σχέδιο αυτό περιλάμβανε μέχρι το Βατούμ, λόγω της ίδρυσης το 1204 της Ελληνικής Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας, μετά την κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης από τους Λατίνους το 1204. Ο εφαρμοστής αυτής της ιδέας στην Ανατολία, του εδρεύοντος στην Κωνσταντινούπολη Πατριάρχη Ιωακείμ του 3ου , ήταν ο Μητροπολίτης Τραπεζούντας Χρύσανθος Φιλιππίδης. Αυτή λοιπόν η ομάδα, στην ιστορία μας αναφέρονται ως ¨οι της ανεξαρτησίας¨.

Η γέννηση του Ποντιακού εθνικισμού.

Η ελληνική ¨αφύπνιση¨ σχετική και με την ίδρυση του Ελληνικού κράτους και με την εμφάνιση στην περιοχή του Πόντου μιας ελληνικής μπουρζουαζίας, ήταν όπως έγινε και στα Βαλκάνια και στον Καύκασο και στην Μέση Ανατολή κυρίως πολιτιστική. Η μετατροπή του πολιτιστικού σε πολιτικό εθνικισμό άρχισε με συνταγματική διακήρυξη το 1908 και κορυφώθηκε κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους του 1912-1913 και κατά τον πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο στα έτη 1914-1918.
Την στιγμή που υπό την επίδραση της εκκλησίας και των σχολείων δεν έγινε καθόλου καλά αποδεκτή από το σύνολο των χωρικών της Ανατολίας η επιστράτευση που άρχισε με τους Βαλκανικούς Πολέμους, όταν γινόταν λόγος για πόλεμο ενάντια στους στρατούς που οι ίδιοι οι ηγέτες της κοινότητας τους παρουσίαζαν σε αυτούς ως σωτήρες, οι Πόντιοι το εκλάμβαναν ακόμα χειρότερα. Ο Ποντιακός λαός που μέχρι τότε δεν είχε επιστρατευτεί, παρά μόνο τους έβαζαν για σύντομα διαστήματα σε αγγαρίες στο ναυτικό, αν και είναι δύσκολο να ξεχωρίσεις το μίσος που έτρεφαν προς τον οργανωμένο στρατό με την επίδραση από το εθνοσυναίσθημα, είναι γνωστό πως τους πρώτους μήνες του πολέμου οι μη μουσουλμάνοι στρατιώτες- όπως και οι μουσουλμάνοι- λιποτάκτησαν μαζικά. Σε αυτό μεγάλη ήταν η επίδραση της άσχημης συμπεριφοράς στην οποία υπόκεινταν οι φτωχοί Ρωμιοί και Αρμένιοι στα στρατόπεδα εργασίας ή στην κατασκευή δρόμων στα ¨Αμελέ Ταμπουρού¨. Το 1914 μετά την καταστροφή στο Σαρίκαμις, η στάση των μελών του ¨Ένωση και Πρόοδος¨ έναντι των Αμελέ Ταμπουρού σκλήρυνε και μερικά από αυτά στην Σεβάστεια, στο Ερζερούμ, στο Μους, στο Ντιαρμπακίρ, στην Ούρφα και στην Τραπεζούντα διαλύθηκαν. Φεύγοντας από αυτά οι ένοπλοι ή άοπλοι μη μουσουλμάνοι και γυρνώντας στα μέρη τους, οργανώθηκαν σε ένοπλες μονάδες με την βοήθεια του Μητροπολίτη Σαμψούντας Γερμανού ο οποίος αποκτήσει αρκετή πείρα από την βουλγαρική εξέγερση στην Μακεδονία όταν ήταν Μητροπολίτης Καστοριάς στα έτη 1900-1907. (Δεν υπήρχε σχέση των ανταρτών αυτών με την οργάνωση Μαύρη Μοίρα για την οποία μιλάει ο Μουσταφά Κεμάλ στο βιβλίο Νουτούκ). Οι πληροφορίες που έχουμε για την Μαύρη Μοίρα από την επίσημη ιστορία μας είναι λίγες, και αν όντως υπήρξε τέτοια οργάνωση γίνεται αντιληπτό πως έδρασε στην δυτική Ανατολία και στην Θράκη.

Οι αντάρτες του Βασίλ Ουστά

Παρά το ότι το φθινόπωρο του 1915 πενήντα νέοι Ρωμιοί είχαν πάρει τα όπλα μετά το κάψιμο από τις κυβερνητικές δυνάμεις τριών χωριών, όταν οι χωρικοί εναντιώθηκαν στην κυβερνητική επιδίωξη για εγκατάσταση μουσουλμάνων προσφύγων από τα Βαλκάνια σε χωριά της Σαμψούντας, η περίοδος μέχρι τον Απρίλιο του 1916 που το ρωσικό ναυτικό βομβάρδισε την Γιόμρα ήταν βασικά ήσυχη.

Το όνειρο του Χρύσανθου για ¨Τουρκοποντιακό κράτος¨.

Ό Μητροπολίτης Τραπεζούντας Χρύσανθος ήταν μια από τις βασικές φιγούρες που πίστευαν πως θα μπορούσε στην Ανατολία να προχωρήσει με ειρηνικό τρόπο η συνεργασία των Ελλήνων και Τούρκων, και πως με την συμβίωση αναπόφευκτα θα άνοιγε ο δρόμος για την ανωτερότητα του ελληνικού στοιχείου. Μόλις εξελέγη άρχισε απευθυνόμενος στην κοινότητα του μια έντονη προπαγάνδα για καλές σχέσεις με τους Τούρκους, και συναντώντας το 1914 κατά την επιστράτευση τον νομάρχη Τραπεζούντας Τζεμάλ Αζμί Μπέι εξασφάλισε την απόδοση πολιτικών καθηκόντων στους Ρωμιούς της πόλης που είχαν επιστρατευτεί, αποτρέποντας έτσι την εξορία των Ρωμιών το 1915. Μάλιστα το σε ποιο επίπεδο είχαν φτάσει οι σχέσεις τους, φαίνεται από αυτά που αναφέρει σχετικά με την κατοχή της Τραπεζούντας από τους Ρώσους στις 18-4-2010, ο Γιώργος Ανδρεάδης ο πατέρας του οποίου ήταν το 1917 μέλος του ιδρυθέντος στο Βατούμ Ποντιακού Κοινοβουλίου : Όταν οριστικοποιήθηκε η πτώση της Τραπεζούντας, η Τουρκική διοίκηση κάλεσε τον επίσκοπο Χρύσανθο και τους Ρωμιούς ηγέτες, παρέδωσε την πόλη στα χέρια τους και εμπιστεύτηκε σε αυτούς τους ανθρώπους την τύχη των φτωχών μουσουλμάνων που δεν είχαν την δυνατότητα να φύγουν. Ήταν μια ιστορική μέρα. Ο νομάρχης Τραπεζούντας Μεχμέτ Τζεμάλ Αζμί και ο εκπρόσωπος της κυβέρνησης των Νεότουρκων Αλί Ριζά, παρέδωσε την διοίκηση της πόλης σε μια προσωρινή επιτροπή με πρόεδρο τον επίσκοπο Χρύσανθο(…). Μετά από μια σύντομη τελετή παράδοσης ο νομάρχης Μι απευθυνόμενος στον Χρύσανθο είπε : Αυτήν τη χώρα την πήραμε από τους Ρωμιούς, και τώρα πάλι στους Ρωμιούς την επιστρέφουμε. Την μέρα που οι Ρώσοι μπήκαν στην Τραπεζούντα, βρήκαν ελληνική διοίκηση και όχι τουρκική. Οι Ρώσοι για να ανοίξουν ένα δεύτερο μέτωπο στα μετόπισθεν του Οθωμανικού στρατού είχαν αρχίσει να εξοπλίζουν τους ρωμιούς της Μπάφρας. Τον Ιούλιο ο Βασίλης Ανθόπουλος γνωστός σαν Βασίλ Ουστά μαζί με τους άντρες του επιτέθηκε σε μια στρατιωτική φυλακή στην Σεβάστεια και ελευθέρωσαν έναν Ρώσο στρατηγό. Με αυτή του την κίνηση ο Βασίλ Ουστά κερδίζοντας την συμπάθεια των Ρώσων, ήρθε με δέκα άτομα δίπλα του στην Τραπεζούντα, όπου ήρθε σε επαφή με τις Ρωσικές υπηρεσίες. Ο Βασίλ Ουστά αφού αποβιβάστηκε στην Σαμψούντα με ρωσική τορπιλάκατο, ίδρυσε εκεί ελληνικά αντάρτικα σώματα, καθώς του είχαν δώσει το καθήκον να απασχολεί τους Τούρκους. Μετά την πτώση του τσαρικού καθεστώτος και την έναρξη της αποχώρησης των Ρώσων, ανέλαβε πρωτοβουλία και επιτιθέμενος σε Τουρκικά χωριά άρχισε να σκοτώνει τα άτομα που καταπίεζαν τους Ρωμιούς. Αλλά όταν οι κυβερνητικές δυνάμεις τον στρίμωξαν, κατέφυγε μαζί με άλλους εννιά στην Τραπεζούντα, έμεινε εκεί μέχρι το τέλος του πολέμου και πέθανε εκεί. Να αναφέρουμε πως ο Ριζά Νούρ στα απομνημονεύματα του, περιγράφοντας τον Βασίλ Ουστά λέει πως ¨Οι μουσουλμάνοι, οι Ρωμιοί, άντρες και γυναίκες της Σινώπης τον σεβόταν. Ήταν υπέροχος άνθρωπος. Φρόντιζε τους φτωχούς χωρίς να κοιτάει αν ήταν μουσουλμάνοι, όταν πέθανε οι Τούρκοι τον έκλαψαν όσο και οι Ρωμιοί¨.

Συνέδριο στην Μασσαλία

Ο Κωνσταντινίδης Κώστας γιος του τέως δημάρχου Κερασούντας Καπετάν Γιώργη, παίρνοντας θάρρος από την θέση του Λένιν για ¨ καθορισμό της τύχης των λαών από τους ίδιους¨ συγκάλεσε στις 4-2-1918 στην Μασσαλία Ποντιακό Συνέδριο με συμμετοχή Πόντιων εκπροσώπων από διάφορες χώρες. Σε τηλεγράφημα που απεστάλη στον Λέον Τρότσκι επιζητούνταν η στήριξη της Σοβιετικής Ρωσίας στην δημιουργία ανεξάρτητου Ποντιακού κράτους από την Σινώπη έως το Βατούμ. Όπως όμως η Σοβιετική Ρωσία δεν απάντησε στο αίτημα του συνεδρίου για βοήθεια, ακόμα και οι Γάλλοι που φιλοξένησαν το συνέδριο δεν τους άρεσε.
Στο μεταξύ με την Ρωσική κατοχή, μέρος των εξορισθέντων από την Οθωμανική κυβέρνηση Ρωμιών άρχισαν να επιστρέφουν και τα αντάρτικα σώματα των Ρωμιών σε Σαμψούντα, Μερζιφόν και Αμάσεια συνέχισαν να οργανώνονται. Μάλιστα τον μήνα Νοέμβριο λεηλάτησαν κάποια χωριά στην περιοχή της Μερζιφόν.
Τα κράτη της Αντάντ, όταν ένας υπολοχαγός ονόματι Χαμδί μαζί με τους στρατιώτες του βγήκαν στο βουνό και άρχισαν να οργανώνουν τους Τούρκους χωρικούς, κατηγόρησαν την κυβέρνηση της Κωνσταντινούπολης πως έχει χάσει τον έλεγχο και παραβιάζει την ανακωχή.

Η εμφάνιση στη σκηνή του Μουσταφά Κεμάλ

Όταν ο Μουσταφά Κεμάλ στις 19-5-1919 αποβιβάστηκε στην Σαμψούντα ως επιθεωρητής στρατού, αποστολή του ήταν να αποτρέψει αυτές τις συγκρούσεις που έθεταν σε κίνδυνο την ανακωχή. Περιγράφοντας αυτήν την περίοδο ο H. İ. Dinamo στο έργο του Ιερή Εξέγερση, λέει πως ο Μουσταφά Κεμάλ μόλις ήρθε στην Χάβζα συναντήθηκε με τον γνωστό παλικαρά της περιοχής Τοπάλ Οσμάν και ¨παρέδωσε την υπόθεση της σωτηρίας από τον ποντιακό μπελά στα έμπειρα χέρια του Τοπάλ Οσμάν¨. Ο Τοπάλ Οσμάν του είπε πως ¨Μην ανησυχείτε καθόλου στρατηγέ μου. Θα δώσω τέτοιο θυμίαμα σε αυτούς τους Ρωμιούς του Πόντου που όλοι τους θα πνιγούνε στις σπηλιές σαν σφήγκες¨. Ο Τοπάλ Οσμάν εκείνη την εποχή καταζητούνταν για εγκλήματα κατά τις σφαγές των Αρμενίων.
Πιθανότατα μετά από αίτημα του Μουσταφά Κεμάλ , το ένταλμα σύλληψης του Τοπάλ Οσμάν ανακλήθηκε από τον Σουλτάνο, και παρά τις αντιρρήσεις τοπικών διοικούντων όπως του νομάρχη Τραπεζούντας Τζεμάλ Αζμί και του τοπικού έπαρχου άρχισε την δουλειά της εκκαθάρισης της περιοχής της Τραπεζούντας από τους Ρωμιούς του Πόντου. Με βάση τον Φαλίχ Ριφκί ο Τοπάλ Οσμάν εκκαθάρισε πλήρως την περιοχή από τους Ρωμιούς, επιτιθέμενος σε τρία σπίτια Ρωμιών για κάθε ένα σπίτι Τούρκου που είχε δεχτεί, καθώς και με βασανιστήρια. Βάζοντας τους να σκάψουν τον τάφο τους και θάβοντας τους ζωντανούς, και καίγοντας στα καζάνια των καραβιών αντί για κάρβουνο ζωντανούς ανθρώπους. Ο Ριζά Νουρ είχε πει στον Τοπάλ Οσμάν ¨Να μην αφήσεις λίθον επί λίθου στα χωριά των Ρωμιών¨ και εκείνος του απάντησε πως ¨έτσι κάνω, αλλά τις εκκλησίες και τα ωραία κτίρια τα διαφυλλάτω μήπως χρειαστούνε¨. Όταν ο Ριζά Νουρ του είπε ¨Και εκείνα κατάστρεψε τα, σκόρπισε ακόμα και τις πέτρες τους. Έτσι να μην μπορέσουν να πούνε ξανά πως εδώ υπήρχαν εκκλησίες¨, εκείνος του είπε ¨Πραγματικά, έτσι να κάνουμε. Δεν μου έκοψε τόσο¨.
Καθώς ενώ αυτά συνέβαιναν στους Πόντιους, ζήτησαν βοήθεια από την Ελλάδα, αλλά η κυβέρνηση του Βενιζέλου δεν τους απάντησε καν, διότι ο Βενιζέλος είχε άλλους κατά την γνώμη του πιο ρεαλιστικούς και απτούς στόχους. Η Σοβιετική Ρωσία σε εφαρμογή της πολιτικής προσέγγισης προς την κεμαλική κίνηση, διέλυσε τα αντάρτικα σώματα των Ρωμιών στο Βατούμ, και παρέδωσε τους επικεφαλής των σωμάτων αυτών στους κεμαλιστές.
Στο μεταξύ ο Χρύσανθος που είχε χάσει τις ελπίδες του από τα κράτη της Αντάντ, στράφηκε στο εσωτερικό και υπέγραψε πρωτόκολλο με τον Αχμέτ Ιζέτ Πασά, που τον έβλεπε σαν γέφυρα συνεργασίας με τους Κεμαλικούς. Σύμφωνα με αυτό, οι εκκλησίες και τα σχολεία των Ρωμιών θα διαφυλάτονταν όπως ήταν, θα υπήρχε εγγύηση για την νομική αυτονομία, θα ιδρύονταν από κοινού διοικητικά δικαστήρια, θα δινόταν ίση συμμετοχή κοινοτήτων στην τοπική βουλή και στην στρατοχωροφυλακή, και τα ελληνικά θα αναγνωρίζονταν σαν δεύτερη επίσημη γλώσσα. Ο Χρύσανθος για να φτάσει αυτό το κείμενο στην επιτροπή αντιπροσώπων, παρέδωσε ένα αντίγραφο του κειμένου αυτού στον Καρά Βασίφ Μπέι (εκ των ηγετών του Ένωση και Πρόοδος), όμως και επειδή η τουρκική πλευρά δεν ενδιαφέρθηκε, αλλά και επειδή ο Βενιζέλος θέλοντας να κρατήσει τα όνειρα του σε ρεαλιστικό επίπεδο δεν το ενέκρινε, δεν υπήρξε συνέχεια σε αυτά τα βήματα.

Η ήττα των Ελλήνων

Στην Ελλάδα στις 30-9-1920 ο βασιλιάς Αλέξανδρος πέθανε ένα μήνα μετά από δάγκωμα μαϊμούς, και μέσα στην δυναστική κρίση ο Βενιζέλος έχασε τις εκλογές και στις 19-1 γύρισε στην Αθήνα ο φιλογερμανός βασιλιάς Κωνσταντίνος. Υπήρξε ακαταστασία στις βαθμίδες των αξιωματικών του Ελληνικού στρατού και μαζί με την υποχώρηση του από το σημείο Ινονού στις 10-1-1921, ενδυναμώθηκε και η Άγκυρα. Με την υπογραφή στις 16-3-1921 συμφωνιών ανάμεσα στον Μπεκίρ Σαμή Μπέι και στη Σοβιετική Ρωσία και τους Άγγλους οριστικοποιήθηκε η μοίρα του Ποντιακού κινήματος (και φυσικά των ελληνικών δυνάμεων που βρισκόταν στην Ανατολία).
Από την ημερομηνία αυτή και μετά σκλήρυνε ιδιαίτερα η στάση της κυβέρνησης της Άγκυρας έναντι των Ρωμιών του Πόντου. Τον Φεβρουάριο μια ομάδα προεστών από Σαμψούντα και Μπάφρα συνελήφθησαν. Εκδόθηκε εγκύκλιος για την αποστολή νέων Ρωμιών στα τάγματα εργασίας, και αυτοί που δεν μετείχαν άρχισαν να συλλαμβάνονται. Τον Απρίλιο ο Νουρεντίν Πασάς επικεφαλής της κεντρικής στρατιάς, άρχισε την πρώτη επιχείρηση ενάντια στους Πόντιους αντάρτες στην περιοχή της Μπάφρας. Η Άγκυρα, μετά τον βομβαρδισμό από το αντιτορπιλικό Κιλκίς της Ινέπολης τον Ιούνιο, αποφάσισε την εξορία όλων των Ρωμιών στα ενδότερα, και τα πρώτα καραβάνια από Σαμψούντα, Μπάφρα και Αλατζάμ βγήκαν στους δρόμους. Στα καραβάνια αυτά πολλές ζωές χαθήκαν καθοδόν από τις επιθέσεις των ανταρτών του Τοπάλ Οσμάν.
Όμως ο επικεφαλής της επιχείρησης Νουρεντίν Πασάς λόγω ¨των παράνομων πρακτικών που εφάρμοσε¨ κατά την κουρδική εξέγερση του Κότσγκιρί, απαλλάχθηκε των καθηκόντων του από την τουρκική βουλή, και στις 8-2-1922 και ενώ είχε καταργηθεί η κεντρική στρατιά, το καθήκον ενάντια στο Ποντιακό δόθηκε στον Τζεμίλ Τζαχήτ Μπέι επικεφαλής της 10ης μεραρχίας. Η μεραρχία ενδυναμωμένη με στρατιώτες και εξοπλισμό, εκκαθάρισε τους τελευταίους αντάρτες που είχαν διαφύγει στα βουνά της Μαλάτιας και του Χάρπουτ, θέτοντας επίσημα τέλος στο ¨Ποντιακό Ζήτημα¨.

Ποιος ήταν ο απολογισμός

Οι ελληνικές πηγές αναφέρουν πως 300 χιλιάδες Πόντιοι έχασαν τη ζωή τους στα έτη 1914-1923. Με βάση τους υπολογισμούς του Στέφανου Γεράσιμου κατά τα έτη 1916-1923 πέθαναν από 65 έως 70 χιλιάδες Ρωμιοί. Με βάση τα στοιχεία του Γενικού Επιτελείου ο αριθμός των φονευθέντων από τους αντάρτες Τούρκων την ίδια περίοδο ήταν 1817.
Είναι φανερό πως οι Ρωμιοί του Πόντου πλήρωσαν πικρό τίμημα, καθώς έπεσαν θύματα ονειροπόλων ηγετών που παρασυρθήκαν από την εθνικιστική ιδεολογία, υποτίμησαν την δύναμη των αντιπάλων, παραφούσκωσαν την δική τους δύναμη και την διεθνή στήριξη και απέτυχαν συνεχώς να οργανώσουν την κοινότητα τους. Όμως το ότι εκείνο τον καιρό που με επικεφαλής τους Τούρκους προεστούς της Μπάφρας και του Ερζερούμ υπήρχαν πολλές αυτόνομες δομές, που η κεμαλική κίνηση ήταν ένα κίνημα για δημιουργία έθνους-κράτους από μια διαλυμένη αυτοκρατορία, δεν αποτελεί παράδοξο να θέλουν και οι Ρωμιοί να δημιουργήσουν το δικό τους έθνος-κράτος. Δεν είμαι σίγουρη πως τα μέλη του Σουηδικού κοινοβουλίου ξέρουν αυτήν την πολύπλοκη ιστορία, αλλά γίνεται αντιληπτό πως οι μέθοδοι που εφάρμοσε Ο Τοπάλ Οσμάν και οι αντάρτες του για να καταπνίξουν τον Ποντιακό εθνικισμό, εμπίπτουν στον ορισμό της Συνθήκης των Γενοκτονιών του 1948.


ΠΗΓΗ: TourkikaNea

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΕΔΩ... " Η ΑΝΕΠΙΣΗΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ "

Ανεμούριον (Κιλικία Τραχεία)

Ανεμούριον (Αρχαιότητα)


Συγγραφή : Νούτσου Μαρίνα (1/28/2005)

Για παραπομπή: Νούτσου Μαρίνα, «Ανεμούριον (Αρχαιότητα)», 2005,Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Μ. Ασία

1. Ταύτιση και ονοματολογία

Το Ανεμούριον, εμπορικό λιμάνι της νότιας Μικράς Ασίας, είναι η μεγαλύτερη από τις μικρές πόλεις που διατάσσονταν κατά μήκος της αρχαίας, παράκτιας οδού στη δυτική Κιλικία, γνωστή ως Κιλικία Τραχεία.¹ Απέχει 6 χλμ. από τη σύγχρονη πόλη, Eski-Αnamur, 18 χλμ. από τη Νάγιδο και 105 χλμ. από τη Σελεύκεια, στα ανατολικά. Καταλαμβάνει το βορειοανατολικό τμήμα του ακρωτηρίου Αnamur που όριζε, κατά μία άποψη, το δυτικό σύνορο μεταξύ Κιλικίας και Παμφυλίας.²
Το ακρωτήριο αποτελεί το νοτιότερο άκρο της Τουρκίας και το κοντινότερο σημείο της μικρασιατικής ακτής με την Κύπρο (μόλις 65 χλμ.).³ Στοιχεία για τη γεωγραφική θέση του Ανεμουρίου υπάρχουν και στις αρχαίες μαρτυρίες. Ο Στράβων⁴αναφέρει ότι η πόλη βρίσκεται σε απόσταση 300 σταδίων από το ακρωτήριο Κρόμμυον, στη βόρεια ακτή της Κύπρου. Διευκρινίζει ότι πρόκειται για την κοντινότερη στη νήσο περιοχή και ότι η πρώτη πόλη που συναντάται αμέσως μετά το Ανεμούριον, προς τα ανατολικά, είναι η Νάγιδος. Ο Πλίνιος⁵ μετράει σωστότερα την απόσταση μεταξύ Ανεμουρίου και Κύπρου σε 50 μίλια, δηλαδή 350 στάδια. Ο Πτολεμαίος⁶την κατατάσσει πρώτη στον κατάλογο των πόλεων της Κητίδος – περιοχή που εκτείνεται στα δυτικά ως την ακτή του Ανεμουρίου και στα ανατολικά ως τις εκβολές του Καλύκανδου ποταμού, στο ακρωτήριο Ζέφυρος.

Η πόλη πήρε το όνομά της από το ομώνυμο ακρωτήριο. Ετυμολογικά σχετίζεται με την παρουσία έντονων ανέμων, χαρακτηριστικό της περιοχής που οφείλεται στη γεωμορφολογία της.⁷

Στον Ψευδο-Σκύλακα αναφέρονται με το όνομα «Ανεμούριον» η γεωγραφική θέση και η πόλη, ενώ στον Τίτο Λίβιο δηλώνεται ως Ανεμούριον το ακρωτήριο.⁸

Στους παραπάνω αρχαίους συγγραφείς, καθώς και στις επιγραφές και τα νομίσματα της Ρωμαϊκής και Πρωτοβυζαντινής περιόδου, η πόλη συναντάται ως Ανεμούριον, Ανεμώριον, Ανεμούριν ή Ανεμώνη.⁹

Από το 12ο αιώνα και μετά, συναντάται ως Astalimure, Stallimuri, Stallimuro και ως Anamur, Anamor.¹⁰

Η ίδρυση του Ανεμουρίου ανάγεται το αργότερο στον 4ο αι. π.Χ., σύμφωνα με την αρχαιότερη γραπτή πληροφορία για την ύπαρξη της πόλης: «Ἀνεμούριον ἄκρα καὶ πόλις».¹¹

2. Ιστορική επισκόπηση

Το Ανεμούριο ιδρύθηκε από τους Έλληνες ως λιμάνι υπαγόμενο διοικητικά στη Νάγιδο. Εκτός από την πρώτη γραπτή αναφορά του 4ου αι. π.Χ., δεν υπάρχουν άλλα τεκμήρια για την εποχή της ίδρυσής του. Τα πρώτα υλικά δεδομένα προέρχονται από τις αρχές του 3ου αι. π.Χ. και αφορούν δύο νομίσματα του Δημητρίου Πολιορκητή

(294-288 π.Χ.).¹²

Η ιστορία της πόλης κατά τους Ελληνιστικούς χρόνους είναι συγκεχυμένη. Στα τέλη του 4ου αι. π.Χ. ανήκε στις παράλιες μικρασιατικές κτήσεις του Πτολεμαίου Α΄

. Η κυριαρχία του Πτολεμαίου στη νότια ακτή της Κιλικίας έληξε το 197 π.Χ. όταν, σύμφωνα με τον Ιερώνυμο, ο Αντίοχος Γ΄κατέλαβε αρκετές πόλεις, ανάμεσά τους και το Ανεμούριον.¹³ Κατά τον 1ο αι. π.Χ. εξαρτήθηκε για μικρό χρονικό διάστημα απευθείας από τη Ρώμη ως κώμη της Κιλικίας Τραχείας.¹⁴
Μετά τα μέσα του ίδιου αιώνα, η δυτική Κιλικία (επομένως και το Ανεμούριο) περιλήφθηκε στο εξαρτημένο από τη Ρώμη βασίλειο της Καππαδοκίαςμε ηγεμόνα τον Αρχέλαο Β΄.¹⁵ Δεν είναι σαφές πότε χάνει ο Αρχέλαος τη δυτική Κιλικία. Πάντως στο α΄ μισό του 1ου αι. μ.Χ. το Ανεμούριον και όλη η περιοχή της Σελευκείας έκοβαν νομίσματα του αυτοκράτορα Τιβερίου. Φαίνεται ότι για σύντομη χρονική περίοδο εξαρτήθηκε πάλι από τη Ρώμη που δεν έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη χώρα.¹⁶

To 38 μ.Χ. ο Καλιγούλας έδωσε την Κιλικία Τραχεία και τμήμα της Λυκαονίας στον υποτελή ηγεμόνα, Αντίοχο Δ' Κομμαγηνής. Κατά συνέπεια, το Ανεμούριον υπάχθηκε διοικητικά στο ημιαυτόνομο κράτος της Κομμαγηνής που βρισκόταν μεταξύ Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και παρθικού βασιλείου. Με τον Αντίοχο Δ' αρχίζει η περίοδος ευημερίας του Ανεμουρίου. Στα πλαίσια της ρωμαϊκής ειρήνης (pax romana) αναδείχθηκε σε ακμάζον λιμάνιτης ανατολικής Μεσογείου. Έκοψε για πρώτη φορά τοπικά νομίσματα και αντικατέστησε τη Νάγιδο ως κέντρο της περιοχής αποκτώντας τον έλεγχο της παράκτιας πεδιάδας.¹⁷

Στη διάρκεια της Ελληνιστικής και Πρώιμης Ρωμαϊκής περιόδου, το Ανεμούριον, λόγω της θέσης του, έγινε πολλές φορές στόχος πειρατών, ενώ διέτρεχε κινδύνους και από τις επιδρομές των γύρω ορεινών φυλών. Μια τέτοια φυλή, από την περιοχή της Κητίδος, πολιόρκησε την πόλη το 51-52 μ.Χ.¹⁸ Για τους δύο επόμενους αιώνες το Ανεμούριον γνώρισε περίοδο ειρήνης και ευημερίας.

Το 72 μ.Χ., ο αυτοκράτορας Βεσπασιανός εκθρόνισε τον Αντίοχο Δ' και η πόλη περιήλθε πάλι στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, υπαγόμενη διοικητικά στην επαρχία της Κιλικίας. Η Μέση Αυτοκρατορική περίοδος (2ος-3ος αι. μ.Χ.) είναι η εποχή της ακμής του Ανεμουρίου όπως αποδεικνύουν τα οικοδομικά κατάλοιπα, τα κινητά αρχαιολογικά ευρήματα και ένας μεγάλος αριθμός επιγραφών και τοπικών νομισματικών κοπών. Η ευημερία του Ανεμουρίου ανακόπηκε το 260 μ.Χ., όταν καταλήφθηκε από τους Πέρσες μεγάλο μέρος της Κιλικίας Τραχείας, μετά τη νίκη του Σασσανίδη βασιλιά, Σαπώρ Α΄

επί του αυτοκράτορα Βαλεριανού.¹⁹ Με την αναδιάρθρωση των επαρχιών επί Διοκλητιανού, το Ανεμούριον πέρασε διοικητικά στην επαρχία Ισαυρίας, με κέντρο τη Σελεύκεια.²⁰

Γύρω στο 382 μ.Χ. η πρώτη λεγεώνα, η αρμενική (Legio I Armeniaca), που τελούσε υπό τις διαταγές του ηγεμόνα της Ισαυρίας, Matronianus, έχτισε τα θαλάσσια τείχη και ενίσχυσε την οχύρωση της δυτικής και της βόρειας πλευράς. Στρατιωτική φρουρά αυτής της λεγεώνας παρέμεινε στην πόλη τουλάχιστον για τα επόμενα 30 χρόνια.²¹ Από τις αρχές του 4ου αιώνα, η πόλη πέρασε σταδιακά στην Πρωτοχριστιανική περίοδο, όπως βεβαιώνουν οι γραπτές μαρτυρίες για την ύπαρξη επισκοπής και τα πλούσια κατάλοιπα των χριστιανικών ναών. ²²

3. Οικονομική ζωή

Κύρια πηγή της οικονομικής ευημερίας του Ανεμουρίου ήταν το εμπορικό λιμάνι εξαιτίας του οποίου είχε γίνει και σταθμός του οδικού δικτύου

.²³ Στην πόλη κατέληγε ο κύριος οδικός άξονας που οδηγούσε από τη Λυκαονία και την ορεινή περιοχή του Ταύρου στη θάλασσα, περνώντας από το Ικόνιο, το Λάρανδα, τη Γερμανικούπολη και την Ειρηνούπολη. Αυτή η οδική αρτηρία ανάγεται στα Ρωμαϊκά χρόνια.

Άλλα περάσματα οδηγούσαν απευθείας από τη Λυκαονία στην ακτή του Ανεμουρίου, στην Κελενδερίδα και στη Σελεύκεια. Αρχαιότερη ακόμη είναι η αμαξιτή οδός που ερχόταν από το Λάρανδα στην Κλαυδιούπολη, έφθανε στο ακρωτήριο και κατέληγε στη Σελεύκεια. Φαίνεται ότι ο Ιεροκλής ταυτίζει τις πόλεις στον κατάλογό του ακολουθώντας αυτόν τον αρχαίο δρόμο (Λάρανδας – Σελεύκεια μέσω Κλαυδιούπολης).²⁴ Ο παράκτιος οδικός άξονας ένωνε τις πόλεις κατά μήκος της ακτής συνδέοντας τις εύφορες πεδιάδες της Κιλικίας με αυτές της Παμφυλίας. Ο δρόμος ερχόταν από τα Άδανα

και τη Σελεύκεια, και περνώντας από το Ανεμούριον έφθανε στη Σίδη και την Πέργη.²⁵

Από το Ανεμούριον υπήρχε άμεση πρόσβαση προς και από την Κύπρο και κατ΄ επέκταση προς και από την ακτή της Συρίας. Η επικοινωνία με την ανατολική Μεσόγειο αποτέλεσε, εκτός από πηγή οικονομικής άνθησης, και τη βασική αιτία της επιβίωσης της πόλης ύστερα από περιόδους παρακμής. Πληροφορίες για εξαγώγιμη τοπική παραγωγή δεν υπάρχουν.

Η τοπική νομισματοκοπία ξεκινά στο Ανεμούριον τον 1ο αι. μ.Χ., επί Αντιόχου Δ' Κομμαγηνής (38-72 μ.Χ.). Τα νομίσματα φέρουν την εικόνα του Αντιόχου στον εμπροσθότυπο

, και στον οπισθότυπο την Άρτεμη και την επιγραφή «Ανεμουριέων». Άλλοι τύποι φέρουν στον οπισθότυπο την Ιωτάπη, ή στον εμπροσθότυπο την Ιωτάπη και τον Απόλλωνα στον οπισθότυπο. Οι τοπικές κοπές συνεχίστηκαν κατά την Αυτοκρατορική περίοδο ως την εποχή του Βαλεριανού (3ος αι. μ.Χ.). ²⁶ Στους οπισθότυπους των αυτοκρατορικών νομισμάτων απεικονίζονται η Άρτεμη, η Αθηνά, ο Απόλλων, ο Διόνυσος κρατώντας κάνθαρο, ο Περσέας με λύρα και γοργόνειο, καθώς και μια γυναικεία μορφή, προσωποποίηση της πόλης.

Οι κάτοικοι των Ρωμαϊκών χρόνων απολάμβαναν στο Ανεμούριον μια άνετη δημόσια και ιδιωτική ζωή, όπως προδίδει το σύνολο των δημόσιων κτισμάτων, κυρίως ο αριθμός των εγκαταστάσεων θερμών που έχει βρεθεί στην πόλη, καθώς και τα ψηφιδωτά δάπεδα , που ανήκαν σε κάποιες από τις ιδιωτικές οικίες. Ο πληθυσμός του πιθανόν να έφτανε τις 4.000 ή 5.000 την εποχή της ακμής της πόλης.

4. Θρησκευτική και κοινωνική ζωή

Λιγοστές είναι οι πληροφορίες για την τοπική προχριστιανική θρησκεία στο Ανεμούριον, καθώς ελάχιστα είναι τα αρχαιολογικά δεδομένα και οι αναφορές σε γραπτές πηγές. Ένδειξη της ευρέως διαδεδομένης λατρείας του Ασκληπιού αποτελεί μια επιγραφή από δημόσιο κτήριο που αναφέρεται στο θεό-ιατρό.²⁷ Πηγή πληροφοριών αποτελούν και οι οπισθότυποι των νομισμάτων, όπου απεικονίζονται κυρίως ο Απόλλων με την Άρτεμη, η Αθηνά και ο Διόνυσος.

Η διάδοση του χριστιανισμού ξεκίνησε στους πρώτους αποστολικούς χρόνους και σύμφωνα με την παράδοση αποδίδεται στον Απόστολο Βαρνάβα. ²⁸ Από τα τέλη του 4ου αιώνα άρχισε η ανέγερση εκκλησιών, ενώ ήδη τον 5ο αιώνα το Ανεμούριον κατέχει δική του επισκοπή.

5. Τοπογραφική οργάνωση της αρχαίας πόλης

Ο οικισμός του Ανεμουρίου αναπτυσσόταν με κατεύθυνση Ν-Β σε μια στενή λωρίδα ασβεστολιθικής γης, στο βορειοανατολικό τμήμα του ομώνυμου ακρωτηρίου. Η πόλη χωριζόταν σε δύο τμήματα, στην ακρόπολη που υψωνόταν στα νότια και στην κάτω πόλη που εκτεινόταν προς τα βόρεια, ακολουθώντας την ομαλή κατωφέρεια του εδάφους. Η έκταση που καταλάμβανε είχε μέγιστο πλάτος 400 μ. και μέγιστο μήκος, κατά την περίοδο της ακμής, 1.700 μ.²⁹

Η ακρόπολη διέθετε δική της οχύρωση. Το τείχος, ενισχυμένο με πύργους, προστάτευε τη βόρεια και ανατολική πλευρά που ήταν εύκολα προσπελάσιμες. Ο απότομος βράχος, ύψους 150 μ., παρείχε φυσική προστασία από τα δυτικά και τα νότια.

Ο οικισμός οριοθετούνταν από την ακρόπολη στα νότια και τη βραχώδη ακτή στα ανατολικά. Το δυτικό του σύνορο όριζε η διαδρομή του υδραγωγείου. Ασαφή είναι τα βόρεια-βορειοδυτικά σύνορα λόγω της κακής διατήρησης του τείχους που χώριζε τον οικισμό από τη Νεκρόπολη.³⁰

Ο ελληνιστικός οικιστικός πυρήνας καταλάμβανε μικρή έκταση που φαίνεται ότι δεν αυξήθηκε σημαντικά ως την Πρώιμη Ρωμαϊκή περίοδο. Το μόνο οικοδομικό κατάλοιπο από την προ-ρωμαϊκή εποχή προέρχεται από την ακρόπολη. Στη βραχώδη πλαγιά εντοπίστηκε πυργοειδές κτίσμα που χρονολογείται στα Ύστερα Ελληνιστικά χρόνια και είχε τη χρήση παρατηρητηρίου.³¹

Ο πρώτος πυρήνας της ρωμαϊκής πόλης κατά τον 1ο αι. μ.Χ. είχε έκταση μήκους 435 μ. προς βορρά. Στα ανατολικά έφθανε ως την άκρη του ακρωτηρίου και είναι πιθανή η ύπαρξη υποτυπώδους οχυρωματικού περίβολου που ενίσχυε τη φυσική προστασία του οικισμού από τη μεριά της θάλασσας. Τη βόρεια πλευρά της πόλης όριζε τείχος ύψους 8 μ. που διέθετε πύργους και παρακολουθούσε την πορεία της ομαλής κατωφέρειας. Γύρω στο 51-52 μ.Χ., την περίοδο της πολιορκίας από το λαό της Κητίδος, χρονολογείται το πρώτο σοβαρό τείχος αμυντικού χαρακτήρα, που προστάτευε την ευπαθή βόρεια-βορειοδυτική πλευρά του οικισμού.³²

Κατά την περίοδο της ακμής (2ος και 3ος αι. μ.Χ.), παρατηρείται έντονη οικοδομική δραστηριότητα που έχει ως αποτέλεσμα τη διεύρυνση του οικισμού. Ο πολεοδομικός ιστός ακολουθεί τη λογική με την οποία οργανώνονται οι ρωμαϊκές πόλεις

. Ο οικισμός είναι προσανατολισμένος προς το κέντρο που αναπτύσσεται στις δυτικές παρυφές της πόλης με κατεύθυνση προς τα ανατολικά και τα βόρεια. Ωστόσο, το σχέδιο πόλης είναι άναρχο ως προς την κανονικότητα των οικοδομικών τετραγώνων, ενώ είναι σχεδόν ανύπαρκτες οι κύριες οδοί. Το γεγονός οφείλεται στην ειδική μορφολογία του εδάφους, καθώς και στη γρήγορη οικοδομική ανάπτυξη κατά τη Μέση Αυτοκρατορική περίοδο. Μόνο στο ανατολικό τμήμα προς την πλευρά της ακτής υπάρχουν ίχνη υπόστυλου δρόμου (πολυάριθμα τμήματα μεγάλων μονολιθικών κιόνων) με κατεύθυνση Β-Ν.³³

Μετά το 382 μ.Χ., με την ανακατασκευή και διεύρυνση τη οχύρωσης

από την αρμενική λεγεώνα, τα τείχη ενισχύθηκαν με πύργους και η πόλη αυξήθηκε κατά 6,5 εκτάρια προς τα βόρεια, φτάνοντας στη μέγιστη επέκτασή της.

Η ύδρευση επιτυγχανόταν μέσω αρδευτικών έργων
που μετέφεραν νερό από την κοιλάδα, στα ανατολικά. Εντοπίστηκαν δύο χτιστοί αγωγοί-υδραγωγεία. Ο πρώτος και αρχαιότερος έφθανε ως το ανατολικό τμήμα της πόλης. Περισσότερο ενισχυμένη κατασκευή διέθετε το μεταγενέστερο υδραγωγείο (3ος αι. μ.Χ.) που κατέβαινε χαμηλότερα στις δυτικές παρυφές και εξυπηρετούσε το κατώτερο τμήμα της πόλης. Το δυτικό υδραγωγείο σώζεται σήμερα σε ικανοποιητικό βαθμό.³⁴

Η συντήρηση καί διάσωση των ψηφιδωτών
είναι σχεδόν ανύπαρκτη

5.1. Δημόσια οικοδομήματα

Τα σωζόμενα δημόσια κτήρια αντιπροσωπεύουν τη Μέση Αυτοκρατορική και Πρωτοβυζαντινή περίοδο. Στα κτίσματα της Ρωμαϊκής περιόδου ανήκουν το θέατρο, το ωδείο, η ρωμαϊκή βασιλική και τα συγκροτήματα των θερμών. Τα περισσότερα οικοδομήματα αλλά και τα ταφικά μνημεία της Νεκρόπολης κοσμούνταν με τοιχογραφίες και ψηφιδωτά δάπεδα με γεωμετρικά και φυτικά θέματα.³⁵

Το θέατρο χρονολογείται στο 2ο αι. μ.Χ. Βρίσκεται στις δυτικές παρυφές της πόλης, βόρεια του υδραγωγείου. Σε μικρή απόσταση, στα νοτιοανατολικά του, έχει ανασκαφεί το ωδείο που χρονολογείται στον 3ο αι. μ.Χ. και είχε χρήση βουλευτηρίου. Διαθέτει ημικυκλική ορχήστραμε διάμετρο μήκους 31 μ. και 17 σειρές εδωλίων, χωρητικότητας 800-900 θεατών. Το συνολικό πλάτος του ωδείου είναι 20 μ. Το δάπεδο της ορχήστρας καλυπτόταν με ψηφιδωτό, όπως μαρτυρούν τα σχετικά σπαράγματα. Η σκηνή είχε ξύλινο δάπεδο και απλή, μονώροφη πρόσοψη με μία κεντρική πύλη και δύο πλαϊνές. Μοναδικός είναι ο υπόγειος καμαροσκέπαστος διάδρομος που αναπτύσσεται περιμετρικά στο εσωτερικό του κοίλου και χωρίζεται σε τρία κλίτη. Πρόκειται για ιδιαίτερα πολυτελή κατασκευή την οποία κοσμούν τοιχογραφίες και μωσαϊκά δάπεδα.

Άλλο οικοδομικό συγκρότημα με ασαφή χρήση ανασκάφηκε βόρεια του ωδείου και πιθανόν σχετίζεται με αυτό. Το κύριο τμήμα του συγκροτήματος αποτελεί ορθογώνιο κτίσμα με κατεύθυνση Β-Ν. Πρόκειται για τον αρχιτεκτονικό τύπο της ρωμαϊκής βασιλικής

με ημικυκλική κόγχη και μεγάλη εξέδρα στη βόρεια πλευρά της. Εδώ βρέθηκε επιγραφή που αναφέρεται στον Ασκληπιό.

Αρκετές ήταν οι εγκαταστάσεις λουτρών

, ώστε να καθιστούν το Ανεμούριον τη λουτρόπολη της περιοχής. Ανασκάφηκαν τρεις ρωμαϊκές θέρμες, ενώ μικρότερα συγκροτήματα χρονολογούνται στους Πρώτους Χριστιανικούς χρόνους.

Το μεγαλύτερο οικοδόμημα, οι κεντρικές θέρμες , χρονολογείται στο α΄ μισό του 3ου αιώνα. Βρίσκεται στα ΒΑ του ωδείου και υδρευόταν, κατά πάσα πιθανότητα, από το δυτικό υδραγωγείο. Το συγκρότημα καταλάμβανε έκταση ενός οικοδομικού τετραγώνου συνολικού μήκους 100 μ., με κατεύθυνση Α-Δ. Οι κύριες αίθουσες (χώροι θερμού, χλιαρού και ψυχρού λουτρού) συγκεντρώνονταν στο δυτικό ήμισυ του οικοδομήματος. Το ανατολικό τμήμα καταλάμβανε η παλαίστρα που ήταν ο μεγαλύτερος χώρος των θερμών (36,50 × 25,30 μ). Στην ανατολική της πλευρά ανοιγόταν η κύρια είσοδος. Λόγω του χαμηλότερου επιπέδου του εδάφους (-8 μ.), η πρόσβαση γινόταν μέσω πλατιάς κλίμακας, 17 βαθμίδων. Τόσο ο χώρος της παλαίστρας όσο και οι υπόλοιπες αίθουσες καλύπτονταν με ψηφιδωτά δάπεδα συνολικού εμβαδού 900 τ.μ. Στην ανατολική πλευρά του ψηφιδωτού δαπέδου της παλαίστρας υπάρχει επιγραφή που καλωσορίζει τους λουόμενους με την ευχή να έχουν καλό μπάνιο. Αντίστοιχα, άλλη επιδαπέδια επιγραφή στη δυτική έξοδο αποχαιρετά τον επισκέπτη ευχόμενη να είχε καλό μπάνιο.

Στον ύστερο 4ο και στα μέσα του 5ου αιώνα, το οικιστικό τετράγωνο των κεντρικών θερμών μετατράπηκε σε εργαστηριακό συγκρότημα που διέθετε δύο μικρά λουτρά.³⁶

Ένα δεύτερο συγκρότημα θερμών, μικρότερο και λίγο μεταγενέστερο των κεντρικών, βρίσκεται στα Ν του θεάτρου και Α του δυτικού υδραγωγείου. Σώζεται σε πολύ καλή κατάσταση ως το ύψος των αψιδωτών οροφών. Η είσοδος γινόταν από τα νότια μέσω κλίμακας 30 βαθμίδων, ενώ και εδώ οι εσωτερικοί χώροι καλύπτονταν με ψηφιδωτά δάπεδα.

Το τρίτο λουτρό βρίσκεται έξω από το κέντρο της πόλης, στα βορειοανατολικά, και χρονολογείται στους Υστερορωμαϊκούς χρόνους. Το ψηφιδωτό δάπεδο που φέρει ο καλύτερα σωζόμενος χώρος του αποδυτηρίου ανάγεται στον 5ο αιώνα.³⁷

Μεταξύ των μεγάλων δημόσιων οικοδομημάτων και του υστερορωμαϊκού λουτρού τοποθετείται η αγορά

της πόλης. Από τις ανασκαφικές εργασίες δεν εντοπίστηκαν ως σήμερα ίχνη αρχαίων ναών ούτε στην πόλη ούτε στην ακρόπολη. Το γεγονός οφείλεται πιθανόν στην έντονη οικοδομική δραστηριότητα που σημειώθηκε στην πόλη κατά τη Βυζαντινή εποχή.

Κύριο υλικό δόμησης των κτισμάτων ήταν τα ασβεστολιθικά πετρώματα της περιοχής. Αντίθετα με τις σύγχρονες ρωμαϊκές, η πόλη ήταν φειδωλή στη χρήση μαρμάρου που εντοπίζεται μόνο σε διακοσμητικά στοιχεία και μαρμαροθετήματα.

Μόνο από τον 4ο αιώνα και μετά φαίνεται ότι γίνεται εισαγωγή μεγάλης ποσότητας μαρμάρου για την ανέγερση των χριστιανικών ναών.³⁸

5.2. Οικισμός

Οι ιδιωτικές οικίες έχουν σωθεί σε χειρότερη κατάσταση από ό,τι τα δημόσια κτίσματα και, όπως δείχνουν τα αρχαιολογικά ευρήματα, ήταν σε χρήση ως τον 7ο αι. μ.Χ. Λείψανα σπιτιών έχουν αποκαλυφθεί στο βόρειο τμήμα της πόλης. Καλύτερα διατηρείται ο νοτιοδυτικός οικιστικός τομέας, στην περιοχή του υδραγωγείου.

Τα οικοδομικά τετράγωνα έχουν κατεύθυνση Α-Δ. Τα σπίτια ήταν καμαροσκεπή οικοδομημένα με ακανόνιστες, πελεκητές πέτρες κατά το πρότυπο των οικιών της ανατολικής Παμφυλίας. Αποτελούνταν από δύο ή τρία κύρια δωμάτια, ορθογωνίου σχήματος, που έφεραν για παράθυρα στενά τοξωτά ανοίγματα. Οι μικρές αυλές, ορθογώνιες ή σε σχήμα Γ, ορίζονταν με ψηλούς περίβολους. Συχνά τα σπίτια ήταν διώροφα. Ο άνω όροφος χρησιμοποιούνταν για την κατοίκηση και ο κάτω λειτουργούσε ως στάβλος ή ως αποθηκευτικός χώρος.³⁹

5.3. Νεκρόπολη

Η ευημερία και η καλλιτεχνική άνθηση της πόλης αντανακλώνται με μοναδικό τρόπο στη Νεκρόπολη που βρίσκεται στο βορειοδυτικό τμήμα της πόλης. Πρόκειται για το καλύτερα διατηρημένο νεκροταφείο

της Ρωμαϊκής Μικράς Ασίας με συνεχή χρήση από τον 1ο ως τον 4ο αι. μ.Χ. Στην περιοχή ανασκάφηκαν 350 τάφοι που ποικίλλουν ως προς την αρχιτεκτονική και τη διακόσμησή τους.⁴⁰Τα παλαιότερα ταφικά κτίσματα του 1ου αι. μ.Χ. φιλοξενούσαν τρεις ταφές. Είναι απλά, ελεύθερα, καμαροσκεπή οικοδομήματα από πελεκητές πέτρες, χτισμένα πάνω σε βαθμιδωτό πόδιο. Πιο σύνθετοι ήταν οι πλούσιοι οικογενειακοί τάφοι. Εκτός από τον κύριο νεκρικό θάλαμο είχαν προθάλαμο, δευτερεύοντες χώρους και προαύλιο που οριζόταν με περίβολο. Τα μεταγενέστερα ταφικά μνημεία του 3ου αι. μ.Χ. γίνονται ακόμη πιο πολύπλοκα και κάποιες φορές διώροφα. Στους τοίχους διαμορφώνονται μικρές κόγχες και, εκτός από τον κύριο νεκρικό θάλαμο, τα δευτερεύοντα δωμάτια και το προαύλιο, διέθεταν αίθουσα για τις νεκρικές τελετές. Τα περισσότερα κοσμούνταν με ψηφιδωτά δάπεδα και τοιχογραφίες με κυρίαρχα θέματα τα γεωμετρικά μοτίβα, ανθέμια, γιρλάντες, τσαμπιά από σταφύλια και ερωτιδείς. Εξαιρετικό παράδειγμα τεχνικής και θεματολογίας αποτελεί η τοιχογραφία στη θολωτή οροφή εισόδου ενός τάφου, όπου απεικονίζονται οι προσωποποιήσεις των εποχών.

---

1.Την αρχαία θέση εντόπισε, μαζί με άλλες κώμες της περιοχής, η Elisabeth Rosenbaum, ύστερα από ανασκαφικές έρευνες που διενεργήθηκαν κατά τη δεκαετία του 1960. Εκτεταμένες ανασκαφικές εργασίες πραγματοποιήθηκαν τη δεκαετία του 1970 από τον James Russel. Βλ. σχετικά: Russel, J., “Anemurium – Eine römische Kleinstadt in Kleinasien”Antike Welt 7, Heft 4 (1976), σελ. 3-4.

2.Hirschfeld, G., “Anemurion”, RE I ^{2, στ. 2182.}

3.Hild, F. – Hellenkemper, H., “Anemurion” (ΤΙΒ 5.1, Wien 1990), σελ. 187.

4. Στράβ. ΧΙV 5.3 ( C 669).

5. Πλίν., ΦΙ V 93 και 130.

6. Πτολ., Γεωγρ. V 8, 3.

7. Russel, J., “Anemurium – Eine römische Kleinstadt in Kleinasien”Antike Welt7, Heft 4 (1976), σελ. 4· Του ιδίου, The mosaic inscriptions of Anemurium(Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien 1987), σελ. 15.

8. Liv. XXXIII 20,4· Ψευδο-Σκύλαξ, Περίπλους 102.

9.Πρβ. γενικά για επιγραφές: Russel, J.,The mosaic inscriptions of Anemurium(Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien 1987), και για σχετική βιβλιογραφία: Του ιδίου, “Anemurium – Eine römische Kleinstadt in Kleinasien” Antike Welt 7, Heft 4 (1976), σελ. 20, d. Για τις ονομασίες της πόλης βάσει των αρχαίων πηγών πρβ. Ramsay, M.W.,The historical Geography of Asia Minor(London 1890), σελ. 362. Στα πρακτικά της συνόδου της Χαλκηδόνας (451 μ.Χ.) καταγράφεται ως Anemourium και στην επιστολή των επισκόπων της Ισαυρίας προς τον αυτοκράτορα Λέοντα Α΄ (458 μ.Χ.) ως Anemorium, βλ. Acta Conciliorum Oecumenicorum (ΑCO) II 1, 2 [348] Nr. 370 και II 5 S. 50. Τον 6ο αιώνα το Ανεμούριο αναφέρεται στους πίνακες του Ιεροκλή, βλ. Ιεροκ. 708,4. Για «Ανεμώριον» και «Ανεμόνη», βλ. Darrouzes,J., Notitiae, 7.514, 10.734, 13.496. Ως Anemorion μαρτυρείται το 692 μ.Χ., βλ. MANSI XI 1001 D.

10.Hild, F. – Hellenkemper, H., “Anemurion” (ΤΙΒ 5.1, Wien 1990), σελ. 188. Κατά την επίσκεψη του βασιλιά της Γαλλίας, Φιλίππου Β΄, το 12ο αιώνα, το Ανεμούριο αναφέρεται ως “Sta(le)mere”: Gesta Ricardi I. II, 194. Παλαιότερα ο Ramsay, M.W.,The historical Geography of Asia Minor(London 1890), σελ. 362, είχε θεωρήσει λανθασμένα ότι το Ανεμούριο ταυτίζεται με την πόλη «Συκαί» που καταγράφεται στις συνόδους του 787 και 879.

11.Ψευδο-Σκύλαξ,Περίπλους102.

12.Russel, J.,The mosaic inscriptions of Anemurium(Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien 1987), σελ. 15.

13.Ιερώνυμος,FGrH260 F43

14.Hild, F. – Hellenkemper, H., “Anemurion” (ΤΙΒ 5.1, Wien 1990), σελ. 187-188· Russel, J.,The mosaic inscriptions of Anemurium(Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien 1987), σελ. 15-16.

15.Στράβ. ΧΙΙ 1.4 (C 535) και ΧΙΙ 2.11 (C 540). Κατά το Στράβωνα η επικράτεια αυτού του βασιλείου είχε οριστεί από τους Ρωμαίους ως «ἑνδεκάτη στρατηγία».

16.Ramsay, M.W.,The historical Geography of Asia Minor(London 1890), σελ. 372.

17.Hild, F. – Hellenkemper, H., “Anemurion” (ΤΙΒ 5.1, Wien 1990), σελ. 188· Russel, J.,The mosaic inscriptions of Anemurium(Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien 1987), σελ. 15-16.

18.Τάκ.,Χρον. XII 55.

19.Maricq,Res gestae321.

20.Ιεροκ. 708, 4· Hild, F. – Hellenkemper, H., “Anemurion” (ΤΙΒ 5.1, Wien 1990), σελ. 188.

21.Russel, J.,The mosaic inscriptions of Anemurium(Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien 1987), σελ. 19.

22.Russel, J., “Anemurium – Eine römische Kleinstadt in Kleinasien”Antike Welt7, Heft 4 (1976), σελ. 16.

23.Hild, F. – Hellenkemper, H., “Anemurion” (ΤΙΒ 5.1, Wien 1990), σελ. 188.

24.Ιεροκ. 708, 4. Τους πίνακες του Ιεροκλή χρησιμοποίησε αργότερα ο Κωνσταντίνος Ζ΄ Πορφυρογέννητος για τη διαμόρφωση των θεμάτων.

25.Για το οδικό δίκτυο και το θαλάσσιο δρόμο πρβ. Ramsay, M.W.,The historical Geography of Asia Minor(London 1890), σελ. 350, 358 και 361. Επίσης, Hild, F. – Hellenkemper, H., “Anemurion” (ΤΙΒ 5.1, Wien 1990), σελ. 188.

26.Hirschfeld, G.,“Anemurion”,REI², στ. 2182· Ramsay, M.W.,The historical Geography of Asia Minor(London 1890), σελ., 372· Russel, J., “Anemurium – Eine römische Kleinstadt in Kleinasien”Antike Welt 7, Heft 4 (1976), σελ. 4.

27.Russel, J., “Anemurium – Eine römische Kleinstadt in Kleinasien”Antike Welt7, Heft 4 (1976), σελ. 11.

28.Acta Barnabae 12 -14. Lipsius,Die apokryphen Apostelgeschichten und ApostellegendenIII (Leipzig 1907), σελ. 282-283 και 296-297.

29.Hild, F. – Hellenkemper, H., “Anemurion” (ΤΙΒ 5.1, 1990), σελ. 188-189.

30.Russel, J., “Anemurium – Eine römische Kleinstadt in Kleinasien”Antike Welt 7, Heft 4 (1976), σελ. 5· Του ιδίου, The mosaic inscriptions of Anemurium(Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien 1987), σελ. 17.

31.Hild, F. – Hellenkemper, H., “Anemurion” (ΤΙΒ 5.1, 1990), σελ. 189· Russel, J., The mosaic inscriptions of Anemurium (Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien 1987), σελ. 16.

32.Russel, J., The mosaic inscriptions of Anemurium (Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien 1987), σελ. 17.

33.Russel, J., “Anemurium – Eine römische Kleinstadt in Kleinasien” Antike Welt 7, Heft 4 (1976), σελ. 8.

34.Hild, F. – Hellenkemper, H., “Anemurion” (ΤΙΒ 5.1, Wien 1990), σελ. 189. Russel, J., The mosaic inscriptions of Anemurium (Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien 1987), σελ. 18.

35.Γενικότερα για τα οικοδομήματα του Ανεμουρίου βλ. Russel, J., “Anemurium – Eine römische Kleinstadt in Kleinasien” Antike Welt 7, Heft 4 (1976), σελ. 6-20.

36.Hild, F. – Hellenkemper, H., “Anemurion” (ΤΙΒ 5.1, Wien 1990), σελ. 188

37.Για τα οικοδομήματα των θερμών βλ. Russel, J., “Anemurium – Eine römische Kleinstadt in Kleinasien”Antike Welt 7, Heft 4(1976), σελ. 16-18. Για τις ψηφιδωτές επιγραφές βλ. Russel, J., The mosaic inscriptions of Anemurium (Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien 1987). Ειδικότερα για την παλαίστρα πρβ. Russel, J., “Mosaic Inscriptions from Palestra at Anemurium” AnSt24 (1974), σελ. 95 κ.ε.

38.Russel, J., “Anemurium – Eine römische Kleinstadt in Kleinasien”, Antike Welt 7, Heft 4 (1976), σελ. 8· Hild, F. – Hellenkemper, H., “Anemurion” (ΤΙΒ 5.1, Wien 1990), σελ. 189.
39.Hild, F. – Hellenkemper, H., “Anemurion” (ΤΙΒ 5.1, Wien 1990), σελ. 189.

40.Βλ. σχετικά Rosenbaum-Alföldi, E., Anamur Nekropolü. The Nekropolis of Anemurium (TTKY Seri VI, 12, Ankara 1971).

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΕΔΩ... " Ανεμούριον (Κιλικία Τραχεία) "

10η Πανελλήνια Συνάντηση Ποντιακής Νεολαίας

Αναλυτικό πρόγραμμα

Δηλώστε συμμετοχή

Υπεύθυνοι Συμμετοχών:

- Σ.Πο.Σ. Ανατολικής Μακεδονίας & Θράκης: Κεσαπίδης Γρηγόρης τηλ.: 6982068841 ή ηλεκτρονικά

neolaia.amt@poe.org.gr

- Σ.Πο.Σ. Δυτικής Μακεδονίας και Ηπείρου: Βασιλειάδου Σάσα τηλ.: 6977495070 ή ηλεκτρονικά

neolaia.dmi@poe.org.gr

- Σ.Πο.Σ. Θεσσαλονίκης: Τερζόπουλος Μίλτος τηλ.: 6971967734 ή ηλεκτρονικά

neolaia.thes@poe.org.gr

- Σ.Πο.Σ. Κεντρικής Μακεδονίας & Θεσσαλίας: Παπαδόπουλος Δημήτρης τηλ: 6989767480 ή ηλεκτρονικά

neolaia.kmt@poe.org.gr

- Σ.Πο.Σ. Νοτίου Ελλάδας και Νήσων: Γιεμενιτζόγλου Δέσποινα τηλ.: 6972908427 ή ηλεκτρονικά

neolaia.ath@poe.org.gr

ΠΗΓΗ: e-Pontos.gr

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΕΔΩ... " 10η Πανελλήνια Συνάντηση Ποντιακής Νεολαίας "

♫♫Πεταλήτρα πέτανεν♫♫

Ο Μιχάλης Καλιοντζίδης γεννήθηκε στο χωριό Διπόταμος Καβάλας το 1960 από Πόντιους γονείς και είναι γόνος της δεύτερης γενιάς. Ο πατέρας του Χρήστος, καταγόταν από το 
χωριό Κοσμά της περιοχής Ματσούκας. Η μητέρα του Ανατολή κατάγεται από την Τραπεζούντα (η Ματσούκα είναι επαρχία της Τραπεζούντας ). Ο πατέρας του Χρήστος, 
σε πολύ μικρή ηλικία εγκαταστάθηκε στην Κωνσταντινούπολη, από όπου έφυγαν με την 
ανταλλαγή το 1922 και ήρθαν στην Ελλάδα......
ΔΕΙΤΕ ΕΔΩ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΜΙΧΑΛΗ ΚΑΛΙΟΝΤΖΙΔΗ

                  ♫♫ Lyrics-music: Mihalis Kalliontzidis ♫♫

Πεταλήτρα  πέτανεν

Πεταλούδα πετούσε

Πεταλήτρα πέτανεν μάνα απάν σο' μανουσάκ' 'θάρεσα η κάρδιαμ' εν' και-ν-ελύεν σο' σοκάκ' Μίαν είδατε σ\ορμήν κι αλλομίαν σο κρενίν κι εψαλάφεσα ποτήν και-ν-εδώκεν' μεν φιλήν Εν' περή η νισαλού και-ν-επαίρεν με τ' αχούλ' μάνα ποίσον την πατήν κι υστερνά σπάξων τ' αρλίν Πετ'-ι-ατεν τν Καρτερήν σ' όνερον την Κερεκήν μ' έναν τέρεμαν γλυκύν μέλ' ευτάω και κερίν

Πεταλούδα πετούσε μάνα πάνω στο μανουσάκι νόμισα η καρδιά μου είναι κι έλιωσε στο δρομάκι Μια φορά την είδα στο ρέμα και άλλη μια στη βρύση και τις ζήτησα να πιω και μου έδωσε φιλί Είναι ξωτικό η αγαπημένη και μου πήρε το μυαλό μάνα κάνε την πατή* κι ύστερα να σφάξεις το παραπονιάρικο Πέστε την Κατερίνα στ' όνειρο την Κυριακή μ' ένα κοίταγμα γλυκό μέλι κάνω και κερί * Πατή: Μαγική τελετή που έφτιαχναν οι συγγενείς κακοπαθημένου(δεν μιλούσε, δεν άκουγε, δεν περπατούσε) Κατ' αυτήν έλιωναν μολύβι πάνω σε σταυροδρόμι και έριχναν κρύο νερό.Από το σχήμα που έπαιρνε το μολύβι κατά την πήξη, τους έδειχνε το ζώο που πρέπει να θυσιάσουν για να διώξουν τα κακά πνεύματα και να γίνει καλά ο πατημένος.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΕΔΩ... " ♫♫Πεταλήτρα πέτανεν♫♫ "